Fasıl 17- Ekonomik ve Parasal Politika

Faslın Kapsamı

Ekonomik ve Parasal Politika Faslı temel olarak üye devletlerin merkez bankalarının bağımsızlığı, kamu sektörünün merkez bankaları tarafından finansmanının yasaklanması ve kamu sektörünün finansal kurumlara imtiyazlı erişiminin önlenmesi konularını kapsamaktadır.

Bu alandaki müktesebat temel olarak "Avrupa Birliği'nin İşleyişine Dair Antlaşma"nın 119. maddesi (eski md.4)  ve “Ekonomik ve Parasal Politikalar” başlığındaki 120-144. maddeler (eski md. 98-124) ile düzenlenmektedir.

Birliğin bu alanda dayandığı müktesebata ek olarak, serbest rekabete dayanan açık piyasa ekonomisi prensibi, tek para politikası ve fiyat istikrarını muhafaza hedefleri ile uyum faslın temelini oluşturmaktadır.

Ekonomik ve parasal politika alanında koordinasyonun çerçevesini Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB) oluşturmaktadır. EPB kapsamında, üye ülkelerin ekonomi politikalarında eşgüdüm sağlamaları ve İstikrar ve Büyüme Paktı’nın mali gözetim koşullarına tabi olmaları beklenmektedir. Yeni üye olacak devletlerin, Maastricht Yakınsama Kriterlerine uyum sağlamak suretiyle Birliğe katılım ertesinde Euro’yu para birimleri olarak kabul etmeleri beklenmektedir.

Maastricht Kriterleri olarak bilinen yakınsama kriterleri aşağıdaki gibidir:

1. Fiyat İstikrarı: Üye ülkelerin yıllık ortalama enflasyon oranı, Birlikte bu alanda en iyi performansa sahip üç ülkenin yıllık enflasyon oranları ortalamasını 1,5 puandan fazla geçmemelidir.
2. Kamu Açığı: Üye ülkelerin bütçe açıklarının GSYH’lerine oranı % 3’ü geçmemelidir.
3. Kamu Borçları: Üye devletlerde kamu borç stokunun GSYH’ye oranı %60’ı geçmemelidir.
4. Faiz Oranı: Üye ülkelerde uygulanan uzun vadeli faiz oranları, 12 aylık dönem itibarıyla, fiyat istikrarı bakımından en iyi performansa sahip 3 ülkenin faiz oranını 2 puandan fazla aşmamalıdır.
5. Son 2 yıl itibariyle üye ülke parası diğer bir üye ülke parası karşısında devalüe edilmemiş olmalıdır.

Ekonomik ve Parasal Birlik, Tek Pazarın doğal bir tamamlayıcısıdır. AB içerisinde insanların, malların, hizmetlerin ve sermayenin serbestçe dolaşımını öngören Tek Pazarın etkinliğinin artması, üye ülkelerin paraları arasındaki döviz işlemlerinin yol açtığı maliyetlerin ve döviz kuru belirsizliklerinin ortadan kalkmasıyla mümkün olabilecektir.

2008 yılında yaşanan küresel finansal krizin ardından AB ekonomik yönetişim yapısında önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu kapsamda, İstikrar ve Büyüme Paktı’nın koşulları Altılı Paket, İkili Paket, EPB'de İstikrar, Koordinasyon ve Yönetişim Antlaşması (Mali Antlaşma) gibi yeni araçlarla güçlendirilmiş ve daha sıkı bir mali denetim getirilmiştir. Ayrıca, ekonomi politikası alanında daha etkin bir koordinasyon sağlamak amacıyla Avrupa Dönemi (Sömestri) gibi yeni yapılar oluşturulmuştur.

Aday ve potansiyel aday ülkeler, AB’nin katılım öncesi mali gözetim prosedürü kapsamında her yıl Ekonomik Reform Programı (ERP) hazırlayarak Avrupa Komisyonuna iletmektedir. Daha sonra, Avrupa Komisyonu tarafından tüm aday ve potansiyel aday ülkelerin ERP’lerine yönelik yatay değerlendirmeler ile ülke ERP’sine ilişkin değerlendirme yayımlanmakta ve izleyen süreçte ülkeye özgü politika tavsiyelerini içeren Ortak Sonuç Bildirgesi kabul edilmektedir.

Fasıl, Kopenhag ekonomik kriterleri (işleyen bir piyasa ekonomisinin varlığı ve Birlik içindeki rekabetçi baskılarla ve piyasa güçleriyle başa çıkabilme kapasitesi) ile yakından ilişkili olup, Fasıl kapsamında kaydedilen ilerlemeler, doğal olarak ekonomik kriterler alanında da olumlu yansımalar yaratmaktadır.  

Faslın Müzakere Sürecinde Geldiği Aşama

24 Ocak 2007 tarihinde açılmasına karar verilen Ekonomik ve Parasal Politika faslındaki Müzakere Pozisyon Belgemiz, 9 Mart 2007 tarihinde AB tarafına iletilmiştir. 26 Haziran 2007 tarihindeki AB Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi’nde, Fransa’nın bu Faslın doğrudan tam üyelikle bağlantısı olmasını ileri sürmesi üzerine Fasla ilişkin Pozisyon Belgemiz ele alınmamış ve AB tarafından Ortak Tutum Belgesi hazırlanmamıştır. 

Fransa’nın 2015 yılında bu tutumunu değiştirmesi sonucu Faslın açılması için çalışmalar hızlandırılmış ve 2007 yılından bu yana kaydedilen gelişmelerin aktarıldığı Müzakere Pozisyon Belgemiz 20 Mart 2015 tarihinde Komisyon’a iletilmiştir.  AB’nin Fasla ilişkin Ortak Tutum Belgesi ise 30 Kasım 2015 tarihinde tarafımıza iletilmiştir. 

14 Aralık 2015 tarihinde yapılan Hükümetlerarası Konferans (HAK)  ile Fasıl müzakerelere açılmıştır. Fasıl kapsamındaki uyum durumumuz ileri düzeyde olup, Türkiye bu Fasıl kapsamındaki mevzuatı uygulayabilecek ve mevzuattan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirebilecek organizasyonel alt yapıya, insan kaynaklarına ve kurumsal çerçeveye sahiptir. Açılış kriteri olmayan fasılda, 30 Kasım 2015 tarihinde resmi olarak iletilen AB’nin Ortak Tutum Belgesinde Fasıl için Ek Protokolün tam olarak uygulanması haricinde iki kapanış kriteri getirilmiştir. 

Kapanış Kriterleri

1.Türkiye yasal çerçevesini Merkez Bankası’nın tam bağımsızlığını, kamu sektörünün merkez bankaları tarafından finansmanının yasaklanmasını, kamu kesiminin finansal kurumlara imtiyazlı erişiminin önlenmesini ve Merkez Bankası’nın Avrupa Merkez Bankaları Sistemine (AMBS) tam entegre olmasını, Merkez Bankası hedeflerinin AMBS hedefleri ile uyumlu olmasını da içerecek şekilde sağlayarak uyumlaştırmalıdır.

2. Türkiye yasal çerçevesini 2011/85/AB sayılı Konsey Direktifinde yer alan ulusal bütçe çerçeveleri için gereklilikler ile uyumlaştırmalıdır.

AB’ye katılım öncesi ekonomi politikalarının koordinasyonu çerçevesinde, Türkiye 2001 yılından bu yana her yıl düzenli olarak Katılım Öncesi Ekonomik Program ve Mali Bildirim tabloları hazırlayarak Komisyona sunmaktadır. Katılım Öncesi Ekonomik Program’ın adı 2015 yılından itibaren Katılım Öncesi Ulusal Ekonomik Reform Programı olarak değiştirilmiştir. Ekonomik Reform Programı Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı koordinasyonunda ilgili Kurumların katkılarıyla hazırlanmaktadır. Bütçe açığı ve kamu borcuna ilişkin verileri içeren Mali Bildirim Tabloları ise TÜİK koordinasyonunda hazırlanmaktadır. Bu belgelerin sunulmasının ardından her yıl AB ile Batı Balkanlar ve Türkiye arasında siyasi düzeyli Ekonomik ve Mali Diyalog toplantısı düzenlenmekte olup, bu toplantıda ülke ekonomilerine ilişkin değerlendirme ve ülkeye özgü tavsiyeleri içeren Ortak Sonuç Bildirgesi kabul edilmektedir. Söz konusu toplantı öncesinde ortak sonuç bildirgesine nihai halini vermek amacıyla bir dizi hazırlık toplantısı yapılmaktadır (İstihdam Komitesi –EMCO, Teknik Düzeyli Ekonomik ve Mali Komite- EFC-A, Ekonomi Politikası Komitesi- EPC, Üst Düzey Ekonomik ve Mali Komite-EFC). Fasıl kapsamına giren konular, ayrıca, her yıl düzenlenen 4 No’lu Ekonomik ve Parasal Konular, Sermaye Hareketleri ve İstatistik Alt Komitesinde ele alınmaktadır.

Türkiye ekonomi politikasının temel amaçları olan sürdürülebilir büyümeyi, eşit gelir dağılımını ve küresel rekabet gücünü artırmayı sağlamak için Maastricht Kriterleriyle uyumu amaçlamış ve bu alanda önemli ilerleme kaydetmiştir. Türkiye, kamu borcuna ilişkin kriteri uzun süredir rahatlıkla karşılamaktadır.

Türkiye, özellikle Merkez Bankasının bağımsızlığı alanında, 2001 yılı Merkez Bankası Kanununda yapılan değişikliklerle önemli ilerleme kaydetmiştir. Merkez Bankası, yetkilerini kullanma ve görevlerini yerine getirme ile ilgili olarak tam bağımsızlığa sahiptir.

2007 yılında 5684 sayılı Sigortacılık Kanununun kabulüyle kamu kurumlarının finansal kuruluşlara ayrıcalıklı erişim imkânlarının yasaklanması konusunda ilerleme kaydedilmiştir.

2010 yılında Merkez Bankası, yabancı döviz alım ve satım işlemleriyle ilgili kar ve zarar hesaplama yöntemini “Avrupa Merkez Bankaları Sisteminde Muhasebe ve Mali Raporlamaya dair Hukuki Çerçeveye İlişkin Avrupa Merkez Bankası Yönergesi” uyarınca, “ortalama maliyet yöntemi”yle değiştirmiştir. Böylece, bankaların belirli miktarda zorunlu rezervi Türk Hazine bonoları şeklinde tutma zorunluluğu ortadan kalkmıştır.

2011 yılında Merkez Bankası Kanunun 41. maddesi 13.02.2011 tarih ve 6111 sayılı Kanun ile değiştirilerek Bankanın finansal bağımsızlığı konusunda AB’ye uyum sağlanmıştır.

Genel olarak, ekonomik ve parasal politika alanında hazırlıklar olumlu yönde ilerlemektedir.

İlgili Alt Komiteler

4 No’lu Ekonomik ve Parasal Konular, Sermaye Hareketleri ve İstatistik Alt Komitesi

Faydalı Linkler

AB’de ekonomik yönetişimin mevcut durumu ve bu kapsamda yapılan yenilikler hakkında bilgi almak için:

http://ec.europa.eu/economy_finance/economic_governance/index_en.htm 

Maastricht kriterleri hakkında bilgi almak için:

https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/euro-area/enlargement-euro-area/convergence-criteria-joining_en

AB'de ekonomik ve parasal konulara ilişkin yasal düzenlemeler ve politikalar hakkında bilgi almak için: 

http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/index_en.htm

Avrupa Komisyonunun “Ekonomik ve Parasal Birliğin Derinleştirilmesi” konulu Yansıma Kağıdı için:

https://ec.europa.eu/commission/publications/reflection-paper-deepening-economic-and-monetary-union_en

Avrupa Komisyonu Ekonomik ve Mali İşler Genel Müdürlüğü için:

https://ec.europa.eu/info/departments/economic-and-financial-affairs_en

Tarama Toplantıları

Tanıtıcı Tarama Toplantısı Sunuşları (16 Şubat 2006)

Ayrıntılı Tarama Toplantısı Sunuşları (23 Mart 2006)

Tarama Raporu