Fasıl 25- Bilim ve Araştırma

Faslın Kapsamı

Bilim ve Araştırma Faslı kapsamında üye devletlerin, araştırma ve teknoloji geliştirme alanındaki Topluluk hedef ve aktivitelerine yönelik uygulama kapasitelerini sağlamaları beklenmektedir. Fasıl, AB mevzuatının ulusal mevzuata aktarılmasını gerektirmemektedir.

Bilim ve Araştırma Faslı kapsamındaki uygulama kapasitesi, Türkiye'nin araştırma alanındaki Birlik Programlarına etkin katılımı için gerekli koşulların temini ile ilgilidir. Bu bağlamda ülkelerden teknolojik gelişmeler ve araştırma alanlarında uygulama kapasitelerini geliştirmeleri ve yeterli insan kaynağını istihdam etmeleri beklenmektedir.

Bu Fasıl müktesebatı altındaki başlıklar:

-       Avrupa Araştırma Alanı (ERA)

-       AB Çerçeve Programları

-       EURATOM Araştırma ve Eğitim Programı

-       Madde 185 ve 187 girişimleri kapsamında ortaklıklar

-       Araştırma Alanları ve e-altyapılar

-       Açık Bilim Politikası

-       Yenilik Politikası olarak sıralanmaktadır.

Aday ülkelerden, bu Fasıl altında,  ERA ile ulusal araştırma alanlarının entegrasyonunu sağlama yolunda adımlar atması ve AB'nin bilim ve araştırma hedefleri yolunda ilerleme sağlamaları beklenmektedir. Bu bağlamda Türkiye Araştırma Alanı (TARAL) ile ERA arasındaki entegrasyon çalışmaları ile AB bilim ve araştırma hedeflerine yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.

ERA’nın politika önceliklerinin ve yönetişim yapısının yeniden belirlenmesi çalışmaları kapsamında Eylül 2020 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından yeni ERA’nın stratejik hedeflerinin ve eylemlerinin yer aldığı “Araştırma ve Yenilik için Yeni ERA Bilgilendirmesi” yayımlanmıştır. Ocak 2021 tarihinde yeni ERA çalışmaları tavsiye organı olarak görev yapacak ERA Geçiş Forumu kurulmuş olup, Forumun ilk çıktısını Avrupa'da Araştırma ve Yenilik Paktı olmuştur. Kasım 2021 tarihinde Komisyon, Avrupa'da Araştırma ve Yenilik Paktı Konsey Tavsiyesini uygulamaya koyduğunu açıklamıştır.

AB’nin araştırma ve yenilik alanında son dönemde gündemine aldığı bir diğer konu ise yapay zekadır. Komisyon 2018 yılından bu yana yapay zeka alanındaki çalışmalarını hızlandırmış; Şubat 2020 tarihinde bir Beyaz Kitap yayımlanmış ve Nisan 2021 tarihinde Yapay Zekaya İlişkin Yönetmelik Taslağı duyurulmuştur.

Araştırma altyapıları kapsamında Nisan 2020 tarihinde Avrupa Araştırma Altyapıları Stratejik Forumu (ESFRI), Avrupa ERA’nın kilit unsurlarından olan araştırma altyapıları çerçevesinde hayata geçirilecek politika ve uygulamalara yön verecek tartışmalara temel oluşturacak bir Beyaz Kitap yayımlamıştır. Aralık 2022 tarihli AB Konseyi toplantısında Araştırma Altyapılarına İlişkin Konsey Sonuçları onaylanmıştır. 

Açık bilim politikası kapsamında ise güvenli veri paylaşımı, veriye erişilebilirliğin güçlendirilmesi, Avrupa çapında özel ve kamu sektörünü kapsayacak şekilde veri bulutlarının oluşturulması gibi hususları düzenleyen Avrupa Veri Yönetişimi Yönetmeliği Mayıs 2022 tarihinde imzalanarak nihai halini almıştır. 

Yenilik politikası çerçevesinde, Temmuz 2022 tarihinde Komisyon tarafından Avrupa Yenilik Gündemi Bildirisi yayımlanmıştır. Bildiri, AB’nin derin teknoloji alanında küresel bir lider olmasını teşvik edici tedbirleri içermektedir.

Faslın Müzakere Sürecinde Geldiği Aşama

25 No'lu müzakere başlığı olan Bilim ve Araştırma Faslının tanıtıcı ve ayrıntılı toplantıları sırasıyla 20 Ekim 2005 ve 14 Kasım 2005 tarihlerinde gerçekleştirilmiş olup Fasıl, 12 Haziran 2006 tarihinde müzakereye açılmış ve yine aynı gün geçici olarak kapatılmıştır.

Türkiye'de bilim, teknoloji ve yenilik alanında son yıllarda sağlanan siyasal sahiplenmenin ve ulusal mutabakat ve stratejik yaklaşımla oluşturulan ivme milli güç unsurlarını destekleyerek, AB katılım sürecine de kuvvet katmaktadır. Zira kapanmış tek fasıl olan Bilim ve Araştırma Faslındaki performansımız diğer alanlar için de bir gösterge niteliği taşımaktadır.

Türkiye, bir yandan kendi doğal gelişim sürecini hızlandırırken, bir yandan da AB'nin temel stratejilerini göz önünde bulundurarak kendisine en uygun kalkınma stratejisini oluşturmuştur. Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) alanında büyük yatırımlarda bulunmuş ve bu çalışmalar kısa sürede meyvelerini vermeye başlamıştır. Ülkemiz Ar-Ge harcamalarının GSYH’ye oranı 2020 itibarıyla %1,09’a yükselmiştir. Ar-Ge harcamalarının %64,8’i mali ve mali olmayan şirketler tarafından finanse edilirken bunu %28,4 ile yükseköğretim, %6,8 ile genel devlet harcamaları izlemiştir.

Bilim ve teknoloji alanındaki ilerlemeleri gerçekleştirecek asli unsurun insan gücü olduğunu kavramış olan Ülkemiz, bu bağlamda, son on yılda araştırmacı sayısını iki katından fazla artırmıştır. Ülkemizin bilim, teknoloji ve yenilikçilik politikalarını da içeren ve 2019-2023 dönemini kapsayan 11. Kalkınma Planında da yüksek katma değer yaratacak Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerine, özellikle etkin Ar-Ge ve yenilikçilik ekosistemleri vasıtasıyla, özel bir önem atfedilmiştir. Kimya, ilaç ve tıbbi cihazlar, elektronik, makine-elektrikli teçhizat, otomotive ve raylı sistem araçları öncelikli sektörler olarak; yapay zeka, nesnelerin interneti, artırılmış gerçeklik, büyük veri, siber güvenlik, enerji depolama, ileri malzeme, robotik, mikro/nano/opto-elektronik, biyoteknoloji, kuantum, sensör teknolojileri ve katmanlı imalat teknolojileri ise kritik teknolojiler olarak belirlenmiş ve bu alanlara ilişkin gelişim yol haritalarının hazırlanması, gerekli altyapının tesis edilmesi, ihtiyaç duyulan nitelikli insan kaynağının yetiştirilmesi hedeflenmiştir.

ERA’nın önemli aktörlerinden olan Türkiye, AB Araştırma ve Geliştirme için Çerçeve Programlarına 2002 yılından bu yana katılım sağlamaktadır. 2002 yılında 6. Çerçeve Programı ile başlayan katılım süreci, 4 Haziran 2014 tarihinde imzalanan araştırma ve yenilik alanında 80 milyar avro kaynağa sahip olan Ufuk 2020 Programı ile 2020 yılına kadar uzatılmıştır. Ülkemiz, Ufuk 2020’ye katılım performansı göz önüne alındığında kendi tüm asosiye ülkeler arasında (16 ülke) dördüncü konumundadır. Ufuk 2020 Programının devamı olan, 2021-2027 dönemini kapsayan 95,5 milyar avro’luk bütçeli Ufuk Avrupa Programı'na katılım anlaşması 27 Ekim 2021 tarihinde imzalanmış ve Ülkemiz, bu Programın yararlanıcıları arasına girmiştir.

Yenilik politikası kapsamında ise Ülkemiz, Komisyon tarafından 32 farklı gösterge kapsamında yapılan değerlendirmeleri kapsayan 2021 Yenilik Skor Tablosu verilerine göre Letonya, Macaristan, Polonya gibi ülkelerin de içinde yer aldığı “gelişen yenilikçi ülkeler” kategorisinde yer almaktadır.

Fasıl kapsamında Ülkemiz ayrıca, ERA organları içerisindeki rolünü daha aktif hale getirmek için çalışmakta, bu amaçla, tüm COST (Cooperation in Science and Technology) ve ERA faaliyetlerine, ERA'nın yönetişiminden sorumlu kurum ve kuruluşlara da gözlemci sıfatıyla katılım sağlamaktadır.

İlgili Alt Komite:

5 No'lu Yenilikçilik Alt Komitesi

Tarama Toplantıları

Tanıtıcı Tarama Toplantısı Sunuşları (20 Ekim 2005)

Ayrıntılı Tarama Toplantısı Sunuşları (14 Kasım 2005) 

Tarama Sonu Raporu