Fasıl 19- Sosyal Politika ve İstihdam

Son Güncelleme: 08 Eylül 2023

Faslın Kapsamı

İstihdamın artırılması, çalışma ve yaşama koşullarının iyileştirilmesi, uygun seviyelerde sosyal koruma sistemlerinin oluşturulması, sosyal ortaklarla diyalog tesis edilmesi, sürdürülebilir bir istihdam yapısı için insan kaynaklarının geliştirilmesi, sosyal dışlanma ve yoksullukla mücadele edilmesi, kadın ve erkekler için eşit fırsatlar sağlanması faslın kapsamını oluşturmaktadır.

Bu çerçevede, faslın alt konuları arasında, iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, kadın ve erkek arasında eşit muamele, ayrımcılıkla mücadele, sosyal diyalog, istihdam, sosyal içerme ve sosyal koruma yer almaktadır.

Çeşitli unsurları Roma Antlaşmasından başlayarak, sonraki antlaşmalarla yeni konuların da eklenmesiyle gelişen sosyal politika ve istihdam alanı, prensipte Birlik sınırları içerisinde yaşayan insanların yaşama ve çalışma koşullarını iyileştirmek için yapılan tüm çalışmaları kapsamaktadır. Bu alan temel olarak üye devletlerin sorumluluğunda olup, bu konuda Avrupa Birliği birtakım asgari standartları belirlemektedir. Aslen üye ülkelerin yetkisinde olan, iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal diyalog, ayrımcılıkla mücadele ve kadın ve erkek eşitliği konularında asgari koşulları tespit eden Birlik düzeyinde bazı düzenlemeler vardır. Birlik düzeyinde yapılan düzenlemeler daha ziyade Direktif şeklinde olduğundan aday ülkelerin bu konudaki düzenlemeyi iç hukuklarına aktarmaları, üye devletlerin ise söz konusu direktiflerde verilen süreler içerisinde yine aynı çalışmayı yapmaları gerekmektedir. Bunun yanı sıra, fasıl, istihdam, sosyal içerme ve sosyal koruma gibi alanlarda Açık Koordinasyon Yöntemi (OMC- Open Method of Coordination) olarak ifade edilen ve mevzuattan ziyade politika ve strateji belirlemeye dayalı olan bir yöntem izlemektedir. Bu kapsamda üye ülkeler istihdam, sosyal koruma ve sosyal içerme alanlarında ulusal politikalarını ortak hedefler çerçevesinde şekillendirmekte ve politika uygulama süreçleri, AB ülkeleri ve kurumları arasında yakın bir politika koordinasyonu sağlayan Avrupa Sömestri (European Semester) kapsamında takip edilmektedir.

Bu çerçevede AB’nin bu alanda yol gösterici en temel stratejik belgesi Avrupa Sosyal Haklar Sütunu’dur (European Pillar of Social Rights). 2017 yılında düzenlenen Göteborg Adil İş ve Büyüme Sosyal Zirvesi'nde AB liderleri tarafından açıklanmış olan Avrupa Sosyal Haklar Sütunu’nun uygulanmasına yönelik somut eylemleri ortaya koyacak eylem planı ise 4 Mart 2021 tarihinde kabul edilmiştir. Avrupa Sosyal Haklar Sütunu, işgücü piyasaları ve refah sistemlerinin iyi ve adil şekilde işleyişini sağlamak amacıyla 20 temel ilke ortaya koymuştur:

Avrupa Sosyal Haklar Sütunu’nda Düzenlenen Temel Hak ve İlkeler

1) Eğitim, öğretim ve hayat boyu öğrenme

2) Toplumsal cinsiyet eşitliği

3) Eşit fırsatlar

4) İstihdama aktif destek

5) Güvenli ve uyarlanabilir istihdam

6) Ücretler

7) İstihdam şartları hakkında bilgilendirilme ve işten çıkarılma durumunda korunma

8) Sosyal diyalog ve işçilerin yönetime katılması

9) İş-yaşam dengesi

10) Sağlıklı, güvenli ve iyi uyarlanmış iş ortamı ve verilerin korunması

11) Çocuk bakımı ve çocukların desteklenmesi

12) Sosyal koruma

13) İşsizlik yardımları

14) Asgari gelir

15) Yaşlılık geliri ve emekli aylıkları

16) Sağlık hizmetleri

17) Engelli kişilerin içerilmesi

18) Uzun süreli bakım

19) Barınma ve evsizlere yardım

20) Temel hizmetlere erişim

Eşit fırsatlar ve işgücü piyasasına erişim, adil çalışma şartları ve sosyal koruma ve içerme olmak üzere üç ana başlık altında toplanan bu haklar ve ilkelerin bir kısmı hali hazırda AB müktesebatında düzenlenmiş olmakla birlikte, geri kalanı sosyal, teknolojik ve ekonomik gelişmelerin önümüzdeki dönemdeki etkilerini işaret eden somut hedefler olarak karşımıza çıkmaktadır. Eylem Planı ise, Sosyal Haklar Sütunu kapsamındaki ilkelere yönelik eylemlerin yanı sıra, 2030 yılında ulaşılması amaçlanan ve üye devlet politika ve reformlarına da yön verecek 3 temel hedefi ortaya koymaktadır. Söz konusu hedefler; 20-64 yaş nüfusun en az %78’inin istihdamda olması, tüm yetişkinlerin en az %60’ının her yıl eğitime katılması ve yoksulluk ve sosyal dışlanma riski altındaki kişi sayısının en az 15 milyon azaltılmasıdır.

Avrupa Sosyal Haklar Sütununun uygulanması, AB kurumları, ulusal, bölgesel ve yerel yönetimler, sosyal ortaklar ve sivil toplumun kendi görev ve yetkinlikleri çerçevesinde ortak sorumluluğu olarak tanımlanmaktadır. Bu kapsamda üye devletlerin, reform ve yatırımların desteklenmesi amacıyla 2021-2027 Çok Yıllı Mali Çerçeve, Yeni Nesil AB Aracı, Avrupa Sosyal Fonu+ (ESF+) vb. fon imkânlarını mümkün olduğunca kullandırması öngörülmektedir.

Bu alandaki diğer önemli yol gösterici çerçeve stratejik belgeler ise;

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Stratejisi (2020-2025)

Engelli Hakları Stratejisi (2021-2030)

İşyerinde Sağlık ve Güvenliğe İlişkin AB Stratejik Çerçevesi (2021-2027)’dir.

Faslın Müzakere Sürecinde Geldiği Aşama

Sosyal Politika ve İstihdam faslının müzakerelere açılabilmesi için Almanya Dönem Başkanlığında (19 Ocak 2007) iki adet açılış kriteri bildirilmiştir.

Bunlardan ilki, sendikal hakların AB standartları ve ilgili ILO Sözleşmeleri ile uyumlu olmasının (özellikle örgütlenme, grev ve toplu sözleşme hakkı açısından) sağlanmasıdır. Bu amaca hizmet etmek üzere, Türkiye’nin mevcut kısıtlamaları ortadan kaldırması ve kamu ve özel sektörü de kapsamak üzere bu alanda tamamen gözden geçirilmiş bir mevzuatı kabul etmesi beklenmektedir.

Müzakere ikinci açılış kriteri ise, tüm işgücünün yararı için, bu faslın kapsamındaki alanlarda yer alan AB müktesebatının aşamalı olarak iç hukuka aktarılması, uygulanması ve yürütülmesini içeren bir eylem planının Avrupa Komisyonuna sunulmasıdır.

Birinci açılış kriterine ilişkin olarak, sendikal hakların AB standartlarıyla uyumlu olmasının sağlanması amacıyla Anayasa’da sendikal haklarla ilgili değişiklikler yapılmıştır. Anayasa’da sendikal haklarla ilgili olarak yapılan değişikliklerin ilgili kanunlara yansıtılabilmesi amacıyla iki adet kanun yasalaşmıştır. 6356 Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 7 Kasım 2012 tarihinde 28460 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kamu Görevlileri Sendikaları Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair 6289 sayılı Kanun ise 11 Nisan 2012 tarihinde 28261 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İkinci kriter kapsamındaki eylem planı ise hazırlanmış ve Avrupa Komisyonuna iletilmiştir.

Geçtiğimiz yıllarda bu fasıl altında AB’ye uyum amacıyla önemli yasal düzenlemeler hayata geçirilmiş olup, iş hukuku alanındaki AB direktiflerinin önemli bir kısmı göz önünde tutularak hazırlanan 4857 sayılı İş Kanunu, iş sağlığı ve güvenliği alanında AB Çerçeve İş Sağlığı ve Güvenliği Direktifinin iç hukuka aktarılmasını sağlayan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, ayrımcılıkla mücadele alanında faaliyet gösterecek bir birimin teşkil edilmesini sağlayan 6701 sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu bunlardan bazılarıdır.

Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan Türkiye Raporlarında ülkemizin bu alanda belirli düzeyde hazırlıklı olduğu belirtilmekte olup, sendikal hakların kullanılmasını sınırlandıran engellerin kaldırması ile sosyal diyalog mekanizmalarının etkili bir şekilde kullanılması; iş hukuku ve iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alanlarda işçi haklarıyla ilgili mevzuatın uygulanmasının iyileştirilmesi; uygun iş-özel yaşam dengesi politikalarına ve bakım hizmetlerine hız kazandırılarak kadın istihdamının teşvik edilmesi ve aktif iş gücü piyasası programlarının ve istihdam teşviklerinin etkisinin değerlendirilmesi öne çıkan hususlardır.

İlgili Alt Komite Toplantıları

7 No'lu Bölgesel Gelişme, İstihdam ve Sosyal Politikalar Alt Komitesi

Tarama Toplantıları

Tanıtıcı Tarama Toplantısı Sunuşları (8-10 Şubat 2006)
Ayrıntılı Tarama Toplantısı Sunuşları (20-22 Mart 2006)
Tarama Toplantılarında Avrupa Komisyonunun Sorularına Verilen Cevaplar (PDF Format - 731 KB)
Tarama Sonu Raporu (PDF Format - 117 KB)

Faydalı Linkler

AB’de İstihdam ve Sosyal Politika konusuna ilişkin bilgi almak için:

https://europa.eu/european-union/topics/employment-social-affairs_en

https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1&langId=en

Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organisation)

https://www.ilo.org/global/publications/lang--en/index.htm

Türkiye’nin Taraf Olduğu ILO Sözleşmeleri

https://www.ilo.org/ankara/conventions-ratified-by-turkey/lang--tr/index.htm