Fasıl 13: Balıkçılık ve Su Ürünleri Yetiştiriciliği

Son Güncelleme: 30 Haziran 2025

AVRUPA BİRLİĞİ ORTAK BALIKÇILIK POLİTİKASI:

Avrupa Birliği’nde (AB) balıkçılık faaliyetlerinin ekonomik, sosyal ve çevresel açıdan sürdürülebilirliğinin sağlanması ve tüketicilere sağlıklı ve makul fiyatlarda gıda arzının temin edilmesi temel hedefleri doğrultusunda Ortak Balıkçılık Politikası (OBP) uygulanmaktadır. Ayrıca, bahse konu politika sayesinde dinamik bir balıkçılık sektörü yaratılarak balıkçılık faaliyetleriyle geçimini sağlayan kesimlere adil bir yaşam standardının sağlanması da amaçlanmaktadır.

1970’li yıllarda balıkçılığa dair kurallar Birlik’in Ortak Tarım Politikası (OTP) bünyesinde benimsenmiş, ardından ilk defa 1983 yılında OTP’den bağımsız bir politika olarak OBP uygulanmaya başlamıştır. OBP kuralları, güncel gelişmeler ve ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda belirli aralıklarla reforma tabi tutulmaktadır. 1992 ve 2002 reformlarının ardından gerçekleştirilen son OBP reformu çerçevesinde belirlenen yeni kurallar 1 Ocak 2014 tarihinde yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.

AB Ortak Balıkçılık Politikası esas olarak Balıkçılık Yönetimi, Balıkçılık Kontrolü, Yapısal Politikalar, Ortak Piyasa Düzeni ve Dış İlişkiler alt başlıklarından oluşan temel politika alanlarından oluşmaktadır.

Balıkçılık Yönetimi altında balık stoklarının sürdürülebilirliğinin sağlanması ve bu kaynakların üye ülkeler arasında adil biçimde paylaştırılması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, Birlik balıkçı tekneleri üye ülkelerin karasuları gibi belirli istisnai durumlar haricinde tüm AB sularına eşit erişim hakkına sahiptir (equal access to Union waters).

OBP kapsamında sürdürülebilir bir sektör için alınan temel önlemlerden biri, balık stokları üzerindeki aşırı avlanma baskısının azaltılması ve stokların doğal yenilenmeye izin verecek seviyelerde tutulmasıdır. Bu amaçla benimsenen Maksimum Sürdürülebilir Verim (Maximum Sustainable Yield, MSY) yaklaşımı doğrultusunda, AB sularında balık stoklarına zarar vermeden avlanabilecek maksimum miktar bilimsel yöntemler kullanılarak belirlenmektedir

Bilimsel yöntemler kullanılarak belirlenen MSY miktarları göz önünde bulundurularak hesaplanan “toplam izin verilebilir av miktarı” (total allowable catches, TACs) üzerinden belirlenen avlanma kotaları belirli bir stok üzerinde gerçekleştirilecek balıkçılık faaliyetleri için, üye ülkelerin tarihsel avlanma miktarları temelinde üye ülkelere tahsis edilmektedir. Üye ülkeler söz konusu bu kotaların kullanımından ve aşırı avlanmanın önlenmesinden sorumludur. 

Sürdürülebilir balıkçılık için Birlik çapında alınan önlemlerden bir diğeri av gücünün (fishing effort) sınırlandırılmasıdır. Bu kapsamda, AB sularında faaliyet gösteren filoların balıkçılıkta geçirdikleri sürenin kısıtlanması, av araçlarının ve motor güçlerinin sınırlandırılması, filonun büyüklüğünün azaltılması gibi önlemler alınmaktadır.

2013 OBP reformu kapsamında getirilen karaya çıkarma yükümlülüğü (landing obligation), 2015 yılından bu yana kademeli olarak uygulanmakta olup balıkçıların, AB sularında yakalanan düzenlemeye tabi balık türlerinin tümünü, istenmeyen yan avlar (by-catch) ve asgari boyutun altındaki balıklar da dahil olmak üzere, denize atmak yerine karaya çıkarmalarını gerektirmektedir. Söz konusu yükümlülük yoluyla daha seçici balıkçılık uygulamalarının teşvik edilerek israfın en aza indirilmesi, avlanma verilerinin doğruluğu artırılması ve ekosistem temelli balıkçılık yönetiminin teşvik edilmesi amaçlamaktadır.

AB’de balıkçılık yönetiminde karar alma süreçlerinin daha yerel aktörlere ve denize kıyısı olan üye devletlere yakınlaştırılması amacıyla “bölgeselleştirme” (regionalisation) yaklaşımı benimsenerek merkezi Brüksel odaklı karar alma modelinden uzaklaşılmakta ve böylece Baltık, Akdeniz ve Kuzey Denizi gibi farklı deniz havzalarının özgün ekolojik ve sosyo-ekonomik koşullarını dikkate alan daha esnek ve katılımcı bir yönetişim yapısı kurulmaktadır. Bölgeselleştirme anlayışı çerçevesinde, ilgili üye devletlerin bölgesel ihtiyaçlara cevap verecek nitelikteki ortak önerilerini Komisyon’a sunabilmekte ve böylece hem kaynakların daha etkin yönetiminin hem de üye ülkeler arası iş birliğinin güçlendirilmesine çalışılmaktadır.

Yapısal politikalar başlığı altında, balıkçılık faaliyetlerine yönelik desteklemeler ele alınmaktadır. Avrupa Denizcilik, Balıkçılık ve Yetiştiricilik Fonu (European Maritime, Fisheries and Aquaculture Fund, EMFAF) kapsamında, çevresel olarak sürdürülebilir balıkçılığın ve yetiştiriciliğin sağlanması, rekabetçi bir AB balıkçılık sektörünün yaratılması ve balıkçılara daha iyi sosyal imkânlar oluşturulması öncelik eksenleri doğrultusunda gerekli desteklemelerde bulunulmaktadır.

Pazarlama politikası çerçevesinde belirlenen Ortak Piyasa Düzeni (OPD) kuralları altında su ürünleri için ortak pazarlama standartları, piyasa tedbirleri, üretici örgütlerinin tanınması ve görevleri gibi hususlara dair kurallar yer almaktadır. Bu kapsamda kurulan ve AB nezdinde balıkçılık alanında faaliyet gösteren üretici örgütleri, stokların korunması ve yönetimi konusunda oluşturulan tedbirlerin uygulanmasında önemli rol oynamaktadır.

Dış İlişkiler alanında ise AB, başta yasadışı, kayıtdışı ve kuraldışı balıkçılık (Illegal, Unrepoted and Unregulated, IUU fishing) ile mücadele yoluyla aşırı avlanmayı engellemek, balıkçılığın yönetimi üzerinde diğer devletlerle işbirliği içinde çalışmak ve sürdürülebilir kalkınmaya destek vermek amacıyla çeşitli uluslararası kuruluşlara üye olmakta veya üçüncü ülkelerle anlaşmalar imzalamaktadır.

FASLIN KAPSAMI:

13 No.lu Balıkçılık ve Su Ürünleri Yetiştiriciliği Faslı, balıkçılık müktesebatı, kaynakların ve av filosunun yönetilmesi, denetim ve kontrol, sektörde faaliyette bulunanlara yönelik yapısal eylemler ve bu bağlamda AB Balıkçılık fonunun yönetimi, ortak pazarlama standartlarının uygulanması, piyasanın ortak düzenlenmesi ve bu eylemlerin üretici örgütleri aracılığıyla yürütülmesine yönelik kurallardan oluşmaktadır. Bu kuralların belirlenmesinde, kaynakların mevcut durumuna ilişkin stok değerlendirme çalışmalarının yapılması ve sektöre ilişkin toplanan güvenilir veriler büyük önem taşımaktadır.

Fasıl, AB nezdinde çıkarılan kapsamlı tüzüklerden oluşmakta olup, özellikle katılım öncesinde, mevzuatta yer alan hükümlerin uygulanmasına yönelik idari yapının ve uygulama mekanizmalarının oluşturulması ve uygulama konusunda deneyim kazanılması büyük önem taşımaktadır. Ayrıca son yıllarda yapılan mevzuat değişiklikleri ile balıkçılık faaliyetlerinin etkin denetimi konusunda sadece üye devletler için değil aynı zamanda AB'ye su ürünleri ihraç eden üçüncü ülkeler için de ayrıntılı kurallar benimsenmiştir.

FASLIN MÜZAKERE SÜRECİNDE GELDİĞİ AŞAMA:

Faslın tanıtıcı tarama toplantısı 21 Şubat 2006 tarihinde, ayrıntılı tarama toplantısı ise 31 Mart 2006 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Tarama Sonu Raporu’nun veriye dayalı bölümü 30 Kasım 2007 tarihinde Türkiye’ye iletilmiş, mülga AB Genel Sekreterliği koordinasyonunda hazırlanan Türkiye katkısı 12 Aralık 2007 tarihinde Komisyon’a sunulmuştur. Tarama Sonu Raporu’nun görüşülmesine Konsey’de devam edilmektedir. Ankara Anlaşması’nın Ek Protokolü’nün ayırım yapılmaksızın tüm üye ülkelere uygulanması 13 No.lu Fasılda müzakerelere başlanabilmesi için önkoşul olarak belirlenmiştir.

FASIL KAPSAMINDA YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR:

13 No.lu Balıkçılık ve Su Ürünleri Yetiştiriciliği Faslı müzakerelere henüz açılmamış ve AB tarafından faslın açılışı için olası açılış kriterleri henüz tarafımıza ulaştırılmamış olmakla birlikte, fasıl kapsamındaki mevzuat uyum ve kurumsal kapasite geliştirme çalışmaları sürdürülmektedir.

Ayrıca canlı deniz kaynaklarımızın korunması ve su ürünleri piyasasının düzenli işleyebilmesi adına yasadışı, kuraldışı ve kayıtdışı balıkçılıkla mücadele kapsamında yetkili kurumlarımızca denetim faaliyetleri aralıksız olarak gerçekleştirilmektedir.

İlaveten, ülkemizin ve Avrupa Birliği’nin taraf olduğu Akdeniz Genel Balıkçılık Komisyonu (General Fisheries Commission for the Mediterranean, GFCM) ve Atlantik Ton Balıklarını Koruma Uluslararası Komisyonu (International Commission for the Conservation of Atlantic Tunas, ICCAT) nezdindeki çalışmalarda AB ile yürütülen yakın işbirliği Fasıl müzakereleri kapsamında atılacak adımlar için de önemli bir işbirliği alanı yaratmaktadır.

1 NO.LU TARIM VE BALIKÇILIK ALT KOMİTESİ

Türkiye - Avrupa Topluluğu Ortaklık Konseyi’nde alınan 11 Nisan 2000 tarihli ve 3/2000 sayılı Karar ile kurulan 8 adet alt komiteden biri de 1 No.lu Tarım ve Balıkçılık Alt Komitesi’dir. Düzenli aralıklarla yapılan Alt Komite toplantılarında, 11,12 ve 13 No.lu müzakere fasıllarında ulusal mevzuatın AB müktesebatı ile uyumlaştırılması çalışmaları, fasıllar için belirlenen açılış ve kapanış kriterlerinde kaydedilen gelişmeler ve önümüzdeki dönemde gerçekleştirilmesi planlanan faaliyetler kapsamlı olarak ele alınmaktadır. Avrupa Birliği Başkanlığı, alt komiteler bünyesinde yürütülmekte olan tüm çalışmaların koordinasyonundan ve kurumlar arasındaki eşgüdümün sağlanmasından sorumludur.

FASIL KAPSAMINDA İLGİLİ KURULUŞLAR VE FAYDALI BAĞLANTILAR

• Avrupa Birliği Ortak Balıkçılık Politikası hakkında detaylı bilgi için:

 https://ec.europa.eu/fisheries/cfp_en

• Avrupa Birliği balıkçılık politikasının düzenleme alanları hakkında detaylı bilgi için:

https://eur-lex.europa.eu/summary/chapter/maritime_affairs_and_fisheries/0206.html?root=0206

Avrupa Komisyonu Bünyesinde Balıkçılıkla İlgili Birimler:

• Balıkçılık ve Okyanuslardan Sorumlu Avrupa Komisyonu Üyesi: Costas Kadis

https://commission.europa.eu/about/organisation/college-commissioners/costas-kadis_en

• Avrupa Komisyonu Denizcilik ve Balıkçılık Genel Müdürlüğü (Directorate-General for Maritime Affairs and Fisheries)

İnternet Sayfası İçin Tıklayınız.

FASIL KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN PROJELER

2014-2020 Dönemi Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA II) Döneminde Devam Eden Projeler