8) Rekabet Politikası

Son Güncelleme: 15 Kasım 2022

Faslın Kapsamı

Avrupa Birliği Rekabet Politikasının ve söz konusu politikayı oluşturan müktesebatın temel amacı, üye ülkelerde faaliyet gösteren ekonomik aktörlerin eşit koşullarda rekabet edebileceği bir iç pazarın oluşumunu sağlamaktır. Avrupa Birliği, rekabet politikası yoluyla piyasa ekonomisinin tüm mekanizmalarıyla sağlıklı işleyebilmesini temin etmek üzere rekabetin hukuka aykırı şekilde sınırlandırılmasını engelleyici kurallar getirmiştir. Bu kurallar, temel olarak iç pazarda rekabetin bozulmasını engellemeyi sağlayan bir sistem oluşturmaktadır. AB Rekabet Politikası 2 ana başlık altında kurallar getirmektedir;

1- Teşebbüslere Yönelik Rekabet Kuralları (Anti-Tröst)

Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma’nın (ABİA) 101. maddesi ile üye ülkeler arasındaki ticareti etkileyebilecek nitelikte olan ve iç pazardaki rekabeti engelleyebilecek, kısıtlayabilecek ya da bozabilecek teşebbüsler arası anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birlikleri kararları yasaklanmaktadır. Yine bu kapsamda, belirli bir mal ve hizmet piyasası bağlamında iç pazarın tamamında ya da önemli bir kısmında hakim durumda bulunan bir veya daha fazla teşebbüsün, mevcut hakim durumunu piyasada rekabeti engelleyecek şekilde kötüye kullanması da yasaklanmaktadır (ABİA Madde 102). Ayrıca, şirket birleşme ve devralmaları da rekabetin bozulmasına yol açacak bir hakim durum oluşturmalarının ya da mevcut bir hakim durumu güçlendirmelerinin engellenmesi amacıyla denetlenmektedir (139/2004 sayılı Konsey Tüzüğü).  

2- Üye Ülkelere Yönelik Rekabet Kuralları

ABİA ile üye ülkelerin bizzat karar ve eylemleri ile de rekabeti bozmalarının önüne geçilmesi amacıyla bazı kurallar getirilmiştir. Bu kapsamda:

           a) Devlet Destekleri: Üye ülke tarafından veya devlet kaynakları vasıtasıyla herhangi bir şekilde verilen ve belirli teşebbüsleri veya belirli ürünlerin üretimini kayırarak rekabeti bozan veya bozma tehlikesi yaratan ve üye ülkeler arasındaki ticareti etkileyen her türlü destek yasaklanmaktadır. Ancak bu yasak kapsamına girmeyen devlet desteklerinin neler olduğu hem birincil hem de ikincil hukuk yoluyla ayrıntılı olarak belirlenmiştir (ABİA Madde 107-109).    

          b) Kamu Teşebbüsleri ile Kendilerine Özel veya İnhisari Haklar Tanınmış Teşebbüsler: Avrupa Birliği rekabet kuralları, ilke olarak özel teşebbüslere ve kamu teşebbüslerine ayrımsız olarak uygulanmaktadır. Bunun en temel sebebi, piyasalardaki rekabetçi yapının, sadece özel sektör teşebbüslerince değil üye ülkelerin bizzat sahip olduğu teşebbüsler ya da birtakım ayrıcalıklar tanıdığı teşebbüsler yoluyla da bozulabilmesidir. Bu nedenle, ABİA’nın 106. maddesiyle, üye ülkelerin, kamu teşebbüsleri ve özel veya inhisari haklar tanınmış olan teşebbüslerle ilgili olarak, ABİA’daki rekabete ilişkin kurallara aykırılık teşkil eden hiçbir tedbiri alamayacağı ve mevcut tedbirleri de devam ettiremeyeceği düzenlenmiştir.

Açılış Kriterleri

8 No’lu Rekabet Politikası Faslının Tanıtıcı Tarama Toplantısı 8-9 Kasım 2005 tarihlerinde, Ayrıntılı Tarama Toplantısı ise 1-2 Aralık 2005 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Faslın müzakereye açılabilmesi için 6 adet açılış kriteri getirilmiştir.

1. Devlet destekleri konusunda şeffaflığın sağlanmasını teminen, Gümrük Birliğinin son aşamasının uygulanmasına ilişkin 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararının kapsadığı tüm devlet desteği tedbirlerinin kapsamlı bir envanteri AB tarafına iletilmelidir.

2. 2001 yılından bu yana çelik sektöründe kapasite değişimine ve her bir şirkete verilen devlet desteklerine ilişkin ayrıntılı bilgi sunulmalıdır.

3. Türkiye ve AB arasındaki mevcut ikili anlaşmalardan kaynaklanan yükümlülüklerin yerine getirilmesi amacıyla devlet desteklerinin onaylanması, devlet destekleri uygulamasının izlenmesi ve devlet desteklerinin geri alınmasına ilişkin genel şartları ve kuralları belirleyen bir devlet destekleri kanunu kabul edilmelidir.

4. Mevcut ikili anlaşmalardan kaynaklanan devlet destekleri kurallarının tam olarak uygulanması için gerekli yetkilere sahip işlevsel olarak bağımsız bir devlet destekleri otoritesi kurulmalıdır. Bu otorite, devlet desteği tedbirlerini ve münferit devlet desteklerini onaylama yetkisine sahip olduğu gibi kanuna aykırı olarak verilen desteklerin geri alınması yetkisine de sahip olmalıdır. Bu gerçekleşene kadar, Gümrük Birliği Kararı gerekleri doğrultusunda, yeni destek tedbirlerinin kabul edilmesinden veya mevcut olanların uzatılmasından kaçınılmalıdır.

5. Türkiye ve AB arasındaki mevcut ikili anlaşmalardan kaynaklanan yükümlülükler ile uyumsuz olduğu belirlenen tüm diğer destek tedbirlerinin veya eş etkili tedbirlerin uyumlaştırılması amacıyla açık bir takvim içeren, Komisyonun kabul edeceği bir eylem planı sunulmalıdır.

6. Kömür ve çelik ürünlerinde ticarete ilişkin olarak, AKÇT ve Türkiye arasındaki anlaşmaya aykırı şekilde verilmiş devlet desteklerinden hiçbir çelik şirketinin faydalanmamasının temini amacıyla gerekli tüm tedbirler kabul edilmelidir. 2001 tarihinden bu yana verilmiş olan bu destekler, ancak ulusal bir yeniden yapılandırma programı(UYYP) içerisine derç edilmiş sınırlı koşullar altında Konsey tarafından kabul edilebilir. Böyle bir yeniden yapılandırma programı, bu koşulları en iyi şekilde karşılamak amacıyla, 1 Eylül 2006 tarihinden önce kabul edilmelidir.

Fasıl kapsamında yapılan çalışmalar

Fasıl için öngörülen açılış kriterlerinin tümü devlet destekleri ile ilgili olup, 6 açılış kriterini AB ile uyumlu devlet desteği uygulamalarının temini ve bu amaçla bir izleme ve denetleme mekanizmasının oluşturulması (1, 3, 4 ve 5’inci kriterler) ve kömür ve çelik sektörüne verilen desteklerin uyumlu hale getirilmesi (2 ve 6’ıncı kriterler) ile ilgili kriterler olmak üzere iki gruba ayırmak mümkündür:

1, 3, 4 ve 5’inci açılış kriterleri çerçevesinde yapılan çalışmalar:

Birinci kriterde bahsi geçen, 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararının kapsadığı devlet destekleri tedbirlerinin kapsamlı bir envanteri esas itibarıyla Devlet Desteklerini İzleme ve Denetleme Otoritesince hazırlanacak olmakla birlikte, ülkemizdeki mevcut destek programlarının türünü ve içeriğini genel hatlarıyla değerlendiren taslak envanter Hazine Müsteşarlığı tarafından hazırlanarak 18 Ekim 2010 ve 29 Kasım 2010 tarihlerinde iki grup halinde Komisyon’a iletilmiştir.

Devlet Destekleri Kanunu’nun kabul edilmesine ilişkin üçüncü kriter ve devlet desteklerinin izlenmesi ve denetlenmesi sisteminin oluşturulması ve ilgili otoritenin faaliyete geçinceye kadar AB uygulamalarına aykırı destek verilmesinden kaçınılmasına ilişkin dördüncü kriter çerçevesinde, Hazine Müsteşarlığı tarafından hazırlanan 6015 sayılı Devlet Desteklerinin İzlenmesi ve Denetlenmesi Hakkında Kanun, 23 Ekim 2010 tarih ve 27738 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Mevcut ikili anlaşmalardan kaynaklanan yükümlülükler ile uyumsuz olduğu belirlenen tüm kalan yardım programlarının ve eş etkili tedbirlerin uyumuna yönelik bir eylem planı hazırlanmasına yönelik beşinci kritere temel teşkil edecek süreler esasen 6015 sayılı Kanunda yer almaktadır. Bu çerçevede Hazine Müsteşarlığı tarafından hazırlanan Taslak Eylem Planı 27 Ekim 2010 itibarıyla Komisyona iletilmiştir.

2 ve 6’ıncı kriterler çerçevesinde yapılan çalışmalar:

İkinci kriterin karşılanmasına yönelik olarak, Çelik Sektörü Ulusal Yeniden Yapılandırma Planı çerçevesinde 2001 yılından bu yana çelik sektöründe kapasite değişimine ve her bir şirkete verilen devlet desteklerine ilişkin ayrıntılı bilgi AB tarafına iletilmiştir.

AKÇT ve Türkiye arasındaki anlaşmaya aykırı şekilde verilmiş devlet desteklerine ilişkin altıncı kriterde öngörüldüğü üzere, çelik sektöründe Türkiye Ulusal Yeniden Yapılandırma Planı (UYYP), Komisyon’a ilk olarak 31 Ağustos 2006 tarihinde iletilmiştir. Komisyon yetkilileriyle yapılan teknik toplantılar sonunda UYYP 2009 yılında güncellenmiştir.

Avrupa Komisyonu Bünyesinde İlgili Birim

Rekabet Genel Müdürlüğü (DG Competition), piyasalardaki rekabet ortamını koruyup rekabet kültürünü yaygınlaştırarak, piyasaların; tüketicilerin, işletmelerin ve toplumun çıkarları doğrultusunda hizmet etmesini sağlamakla görevli birimdir. 

Genel Müdürlükle ilgili ayrıntılı bilgi için:

https://ec.europa.eu/info/departments/competition_en

Tarama Toplantıları:
Tanıtıcı Tarama Toplantısı Sunuşları (8-9 Kasım 2005)
Ayrıntılı Tarama Toplantısı Sunuşları (1-2 Aralık 2005)
Tarama Raporu    (PDF Format - 61 KB)