AYM ve AB Programları

Son Güncelleme: 21 Mayıs 2024

Avrupa Birliği Programları da yeşil dönüşüm alanında gerçekleştirilecek projelere önemli fonlar sağlamaktadır. AB Programlarından Ufuk Avrupa, Erasmus+, Dijital Avrupa, Avrupa Dayanışma ve Tek Pazar Programları ülkemizden kurum ve kuruluşların başvurularına açık olup bu programlar kapsamında Yeşil Mutabakat Eylem Planı’nın hedeflerine uygun projelere finansman ve çeşitli destekler sağlanmaktadır.

Ufuk Avrupa

Avrupa Birliği 9. Çerçeve Programı olan Ufuk Avrupa ile 2021-2027 yılları arasında 95,5 milyar avroluk bütçeyle bilim ve yenilik faaliyetlerinin desteklenmesi hedeflenmektedir.

AB’nin son dönemde yaşanan zorluklara daha kapsamlı ve somut çözümler bulabilmek için oluşturduğu AB Misyonları kapsamında Ufuk Avrupa çerçevesinde de çeşitli hedefler belirlenmiştir. Bahse konu hedefler arasında yer alan İklim Değişikliğine Uyum, Okyanus ve Suların 2030'a Kadar Rehabilite Edilmesi, 2030'a Kadar 100 İklim-Nötr ve Akıllı Şehir ve Avrupa için Toprak Anlaşması hedefleri Avrupa Yeşil Mutabakatı ile doğrudan ilgilidir.

Yeşil dönüşüm, Ufuk Avrupa yatırımlarının önemli bir kısmına yön vermektedir. AB'yi 2050 yılına kadar dünyanın ilk iklim-nötr kıtası yapma hedefi doğrultusunda Ufuk Avrupa Programı’nın mevcut finansman kaynaklarının minimum %35'i iklim hedeflerine yönlendirilmektedir. Bu fonlar, iklim değişikliği bilimini ilerleten, sera gazı emisyonlarını azaltacak çözümler geliştiren ve değişen iklime uyum sağlayan projeler için kullanılmaktadır.

Kaynakların en az %35'ini iklim eylemine harcama ve biyolojik çeşitliliğe yönelik yatırımları güçlendirme taahhüdü, Avrupa Araştırma Konseyi (ERC), Avrupa Yenilik Konseyi (EIC) ve Kurumsallaşmış Avrupa Ortaklıkları da dâhil olmak üzere Ufuk Avrupa Programı’nın tamamı için geçerlidir.

Ufuk Avrupa fonlarının 2021-2027 döneminde yaklaşık  %35’inin iklim eylemine, %9’unun ise biyolojik çeşitlilikle ilgili politika hedeflerine katkıda bulunacağı tahmin edilmektedir. Bu doğrultuda mevcut 2023-2025 çalışma programı, Küresel Zorluklar ve Avrupa Endüstriyel Rekabet Edebilirliği, Araştırma Altyapıları, Katılımın Genişletilmesi ve Avrupa Araştırma Alanının Güçlendirilmesi, Avrupa İnovasyon Ekosistemleri ve AB Misyonları başlıkları altında iklim eylemlerine 6 milyar avronun üzerinde katkı sağlamaktadır.

İklim eylemine katkılar;

• İklim, Enerji ve Hareketlilik Kümesi %90'ı (2,27 milyar avro),
• Gıda, Biyoekonomi, Doğal Kaynaklar, Tarım ve Çevre Kümesi %55'i (998 milyon avro)
• Dijital, Endüstri ve Uzay Kümesinin %48'i (1,32 milyar avro)
• Sağlık Kümesinin %5,5'i (80 milyon avro) vasıtasıyla yapılmaktadır.

2023-2025 döneminde AB Misyonlara tahsis edilen bütçenin yaklaşık %65'ini (806 milyon avro) iklim eylemine ayırmaktadır.

Dijital Avrupa

Dijital Avrupa Programı, Avrupa çapında stratejik dijital kapasitelerin oluşturulmasına ve dijital teknolojilerin kullanımının yaygınlaştırılmasına odaklanan, AB’nin 2021-2027 döneminde uygulayacağı toplam 8,1 milyar avro bütçeli yeni finansman programıdır.

Dijital Avrupa Programı’nın temelinde yatan unsurlardan biri Avrupa’nın daha yeşil ve daha dijital hale getirilmesi ile ilgili yaşanan zorluklara çözüm bulunabilmesidir. Avrupa Komisyonunun Avrupa Yeşil Mutabakatı doğrultusunda daha yeşil bir Avrupa oluşturulması ve aynı zamanda dijital dönüşümün gerçekleştirilmesi hedefine yönelik olarak 2021-2027 dönemi için Dijital Avrupa Programı oluşturulmuştur.

Dijital Avrupa Programı kapsamında, akıllı ve sürdürülebilir teknolojiler teşvik edilmekte ve enerji verimliliğini artırmak, atık azaltmak ve doğal kaynakların daha etkili kullanılması için dijital teknolojilerin kullanımı ön plana alınmaktadır. Program, dijital teknolojilerin gücünü açığa çıkararak, Avrupa'nın 2050 yılına kadar iklim nötr olmak da dahil olmak üzere Avrupa Yeşil Mutabakatı'nda belirtilen hedeflere ulaşılmasına katkıda bulunmaktadır. Program kapsamında açılan çağrılarda özellikle yeşil dönüşüme ve Avrupa Yeşil Mutabakatı hedeflerine atıf bulunmakta ve gerçekleştirilmesi planlanan projelerin muhtemel çıktılarında ve sonuçlarında bahse konu hususlara yer verilmektedir.

Bu doğrultuda, Program’ın özel hedefleri arasında yer alan toplamda 2.6 milyar avro bütçe tahsis edilen Yapay Zekâ alanında Yeşil Mutabakatın da dâhil olduğu tarım, kültürel miras, akıllı şehirler başta olmak üzere pek çok sektörde veri alanları oluşturulması hedeflenmektedir. Aynı zamanda, oluşturulan veri alanlarının test ve deney tesisleri yoluyla kullanıma alınması ve Avrupa genelinde teknoloji yazılım ve donanım çözümlerinin test edilmesi amaçlanmaktadır. Bahse konu test ve deney tesislerinden Yeşil Mutabakat Anlaşması’nda belirtilen hedeflerin gerçekleştirilebilmesine ve yeşil dönüşüme yönelik olarak istifade edilebilecektir. Bu doğrultuda, sadece Yeşil Mutabakat ile ilgili olarak bahse konu hedef kapsamında geçmiş dönemde toplamda 2 milyon avro bütçeli bir proje yürütülmüştür.

Bununla birlikte, özel hedefler arasında yer alan ve 577 milyon avro bütçeli İleri Dijital Beceriler alanında eğitim programları, stajlar ve eğitimin dijital dönüşümüne yönelik çalışmalar yürütülecektir. Bahse konu çalışmalar içerisinde; yeşil işgücüne yönelik eğitim ve beceri programları, sürdürülebilirlik konularında farkındalığı artırmak için dijital platformlar ve çevrimiçi kurslar oluşturulması ile yeşil girişimciliği teşvik etmek için inovasyon ve girişimcilik programları oluşturulması yer alabilecektir.

Erasmus+

Erasmus+ Programı AB’nin eğitim, gençlik ve spor alanlarındaki hibe programıdır. Yurt dışında eğitim, öğretim, staj, profesyonel gelişim, yaygın öğrenme temelli gençlik aktiviteleri ile kurumlar arasındaki işbirlikleri desteklenmektedir.

2019 yılında açıklanan AB’nin yeni büyüme stratejisi olan Avrupa Yeşil Mutabakatı 2050'ye kadar iklim nötrlüğe başarılı bir geçiş için gereken değişimde okulların, eğitim kurumlarının ve üniversitelerin, öğrenciler, ebeveynler ve daha geniş toplumla etkileşiminin önemine vurgu yapmıştır.

Bu çerçevede, 7 sene için toplam bütçesi 28,4 milyar avro olan Erasmus+ Programı’nın 3 ana önceliğinden biri “Çevre ve İklim Değişikliği ile Mücadele” olarak belirlenmiştir.

Avrupa Yeşil Mutabakatı ile uyumlu olarak Erasmus+ Programı;

• Proje faaliyetleri aracılığı ile her yaştan bireye sürdürülebilir toplumlar, yaşam tarzları ve ekonomiler yaratmak için gerekli anlayış ve becerileri edindirmeyi teşvik eder,
• Proje faaliyetlerinin uygulanması sırasında yeşil ve yenilikçi uygulamaların kullanılmasını destekler (kaynakları korumak, enerji kullanımını, atıkları ve karbon ayak izini azaltmak, sürdürülebilir gıda ve hareketlilik seçeneklerini tercih etmek gb.)

Bu yönüyle Erasmus+ Programı, iklim değişikliğine ilişkin bilgi, beceri ve tutumların geliştirilmesi ve AB ve ötesinde sürdürülebilir kalkınmanın desteklenmesi için önemli bir araçtır.

Avrupa Dayanışma Programı

Avrupa Dayanışma Programı (ESC); gençlerin kişisel, eğitimsel, sosyal, sivil ve mesleki gelişimlerini teşvik ederken, kendi ülkelerinde veya yurt dışında topluma yarar sağlayan projelerde gönüllü olmaları, çalışmaları veya ağ kurma faaliyetlerinde bulunmaları için fırsatlar yaratan, toplumsal ihtiyaçları karşılamayı hedefleyen Avrupa Birliği girişimidir.

Program’ın 7 yıllık bütçesi 1.1 milyar avro olup öncelik alanlarından biri de “Çevrenin Korunması, Sürdürülebilir Kalkınma ve İklim Eylemidir”.

Avrupa Yeşil Mutabakatı’na katkıda bulunmak amacıyla Program, yeşil uygulamaları tüm proje ve faaliyetlere entegre etmenin yanı sıra katılımcılar ve katılımcı kuruluşlar arasında çevresel açıdan sürdürülebilir ve sorumlu davranışları teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Bu nedenle kuruluşlar ve katılımcıların, faaliyetlerini tasarlarken ve uygularken çevre dostu bir yaklaşım benimsemesi beklenmektedir.

Program ayrıca çevrenin korunması, sürdürülebilirlik ve iklim hedefleriyle ilgili toplumsal zorlukları ele alan proje ve faaliyetleri de desteklemektedir.

Tek Pazar Programı

Tek Pazar Programı, 2014-2020 döneminde uygulanmakta olan 6 farklı AB Programı’nın (COSME, İstatistik, Tüketici, Finansal Raporlama ve İstatistik Kontrol, Gıda Güvenliği, Sağlık ve Son Kullanıcıların Finansal Hizmetlere Katılması) birleştirilmesiyle oluşturulan ve Birlik çağında İç Pazarın iyileştirilmesi, işletmelerin, vatandaşların, tüketicilerin ve özellikle KOBİ'lerin korunması ve bu alanlarda politika üretilmesi için istatistiklerin iyileştirilmesini amaçlayan 4,21 milyar avro bütçeli bir programdır.

Ülkemiz, 2021-2027 döneminde Program’ın KOBİ Bileşeni’ne (COSME) katılım sağlamaktadır.

Program, Avrupa Yeşil Mutabakatı hedeflerine katkı sağlamaktadır. Programın, iklim sürdürülebilirliğine 112 milyon avro tutarında bir katkı sağlaması öngörülmektedir. Bu doğrultuda, Avrupa İşletmeler Ağı; KOBİ’leri daha yeşil ve enerji verimli teknolojiler kullanmaları ve döngüsel ekonomiye geçiş yapmaları yönünde destekleyecektir. Avrupa İşletmeler Ağı bünyesinde iklim ile ilgili konularda uzman 200’den fazla danışman bu doğrultuda görev yapacaktır. 2023 KOBİ Çalışma Programı toplam 10 milyon avro bütçeli yeni bir Avrupa İşletmeler Ağı enerji verimliliği eylemleri içermektedir.

Avrupa Komisyonunun yeşil dönüşüm önceliği doğrultusunda KOBİ Bileşeni altında çeşitli faaliyetler finanse edilmektedir.

KOBİ Bileşeni kapsamında; Avrupa Komisyonunun başlattığı ve akıllı, sosyal olarak sorumlu ve sürdürülebilir şehirleri bir araya getiren Akıllı Şehirler Mücadelesi (ICC) şehirlerin yerel yeşil anlaşmaları uygulamaya koymalarında ve yerel endüstri ve sektörlerin yeşil dönüşümünde destekleyici bir mekanizmadır.

Özellikle iklim hedeflerine yönelik olarak ortak kümelenme girişimleri, sürdürülebilirlik ve yerel yeşil anlaşmalar benzeri çeşitli önlemler ile ilgili olarak KOBİ’lere azami 5.8 milyon avro hibe verilmektedir. Ayrıca, kuruluşlara Avrupa standardizasyonu ile ilgili olarak hibe imkânları sunulmaktadır.